+90 312 335 38 18
Ankara, TURKEY
“KÖK HÜCRE”; MUCİZENİN YENİ ADI…
/ Kök Hücre
Kök Hücre Kaynakları Nelerdir ?
• Günümüzde etkinliği kanıtlanmış ve klinik kullanımda olan 3 kök hücre kaynağı vardır: Bunlar; 1) Kemik iliği 2) Periferik kan 3) Göbek kordon kanıdır. Güncel olarak periferik kök hücre daha sık kullanılmaktadır.
Allojenik Kök Hücre Nakli Nedir ?
Doku grubu (HLA) tam uyumlu vericiden hastaya kök hücre naklidir. Verici hastanın bir kardeşi, akrabası veya akrabası olmayan bir kişi olabilir.
Otolog Kök Hücre Nakli Nedir ?
Hastanın kendinden yapılan nakil türüdür. Lenfoma, multipl myeloma gibi kanserli olgularda hastanın kendi kök hücresini toplayıp yüksek doz kemoterapi ve/veya ışın tedavisi verdikten sonraya hastaya daha önceden toplanan kök hücresi geri verme işlemidir.
Kemik İliği Nakli Nedir ?
Kemik iliğinden toplanan kök hücrelerle yapılan nakil işlemidir.
Göbek Kordonu Nakli Nedir ?
Göbek kordon kanından toplanan kök hücrelerle yapılan nakil işlemidir.
Periferik Kök Hücre Nakli Nedir ?
Periferik dolaşan kandan toplanan kök hücrelerle yapılan nakil işlemidir.
Kök Hücre Toplama İşlemleri Nerede Yapılır ?
Kök hücre toplama işlemi ameliyathane veya aferez merkezlerinde yapılmaktadır.
Gönüllü Kök Hücre Ve Doku Bilgi Bankası Nedir ?
• Kök hücre nakli ihtiyacı olan bir hastanın önce kardeşleri ve akrabaları doku grubu uyumu açısından araştırılır. Eğer hastanın doku grubu uygun kardeş veya akraba vericisi yok ise, o zaman kemik iliği doku bilgi bankalarında uygun başka bir verici olup olmadığı araştırılır. Buralarda kök hücreler değil, verici bilgileri saklanmaktadır. • Kök hücre nakli gereken hastaların en kısa sürede ve en yüksek nitelikte tedavi olma şansı, gönüllü verici havuzunun artırılması ile mümkündür. Bu şekilde nakil için bekleyen hasta sayısı ve ölümler azaltılabilir. • Burada amaç akraba olmayan vericilere ait HLA tiplendirmelerinin sonuçlarının kök hücre nakli ihtiyacı olan hastaların takip edildiği merkezlere bilgi sağlamak ve ilgili hekimlerin bu bilgiye kolayca erişilebilir hale getirmektir.
Gönüllü Bir Bağışcıdan Kök Hücreler Nasıl Toplanıyor ?
• Ameliyathanede vericinin kemik iliğinden, anestezi altında, özel iğnelerle toplanabilir. • Aferez merkezinde dolaşan periferik kanda bulunan kök hücreler ise aferez cihazı dediğimiz özel bir aygıt ile damardan toplanabilir. Burada, kişi sadece bir süre, kan verir gibi, kolundan bir serum seti takılarak, istirahat pozisyonunda uzanır. Acı veya sıkıntı vermez, kolay bir işlemdir. İşlemden önce vericilere bir süre cilt altından dolaşan kandaki kök hücre sayısını arttırmak amacı ile bir aşı yapılır. Ameliyathane koşulları gerekmez.
Kök Hücre Aferezi Nedir ?
Vücutta dolaşan kandan kök hücrelerin alınıp, geri kalan kısmının vericiye veya hasataya geri verilme işlemidir. Yani verici kanından (allojenik) veya hasta kendi kanından (otolog) kök hücrelerin toplanması işlemidir.
Kök Hücre Toplama İşlemi Kaç Saat Sürer? İşlem Sonrası İstirahat Gerekir Mi ?
• Ameliyathane şartlarında kemik iliğinden kök hücre toplanıyorsa bu işlem yaklaşık 1 saat sürer. İşlem sonrası 1 gün istirahat ve gözlem altında tutulması yeterlidir. • Aferez ünitesinde ise aferez cihazı adı verilen makineler ile tam otomatik yöntemle yapılır. Yaklaşık 3–4 saat süren bir işlemdir. İşlem sonrası verici birkaç saat gözlemlenir. Ondan sonra istirahat gerekmez.
Aferez İle Kök Hücre Toplama İşlemine Ne Kadar Devam Edilir ?
Yaklaşık 1–2 gün sürer. Sağlıklı vericilerden sıklıkla 1 günde yeterli miktarda kök hücre toplamak mümkündür. Ancak, hastalardan topladığımız otolog kök hücre ise hastanın daha once aldığı tedaviler, yaşı ve hastalığı ile ilgili durumlarla ilgili olarak bazen bir kaç gün sürebilir. Otolog kök hücre toplama işlemi %10 olguda başarısızlıkla da sonuçlanabilir.
Aferez İle Kök Hücre Toplama İşlemleri Nasıl Yapılıyor ?
Aferez ile kök hücre toplama işlemi donör (bağışçı) için son derece konforlu koşullarda yapılabilmektedir. Anestezi ya da ameliyat gerektirmeyen bu yöntem hasta veya verici televizyon veya film seyrederken hatta yakınları ile sohbet ederken uygulanabilmektedir.
Aferez İle Kök Hücre Toplama İşleminin Hasta Veya Vericiye Zararı Var Mıdır ?
Bu yöntemim hasta ve/veya vericiye yan etkisi yok denecek kadar azdır.
Dünyada Ve Ülkemizde Kök Hücre Nakilleri Hangi Aşamadadır ?
• Dünyada yılda 60.000 civarı kök hücre nakilleri yapılmaktadır. Bunların 25.000'den fazlası allojenik nakillerdir ve bunlarında yaklaşık %45-60'ı akraba dışı vericilerden yapılan nakilllerdir. • Ülkemizde son 10 yıl içerisinde merkez sayısı ve nakil sayısı hızla artış göstermektedir.
Akraba Ve Akraba Dışı Vericilerden Yapılan Nakillerin Başarı Durumu Nedir ?
• Akraba ve akraba dışı vericilerden yapılan nakillerin sonuçları benzerdir. Ancak öncelik önce akraba sonra akraba dışı vericiyi bu amaçla değerlendirmektir.
Doku Grubu Uyumlu Kardeş Ve Akraba Verici Bulma Olasılığı Nedir ?
• Toplumdaki çekirdek aile genişliğine göre hastaların yaklaşık % 25-30 ’u HLA tam uyumlu kardeş vericiye sahiptir. Geri kalan hastalar ise akraba dışı vericiye muhtaçdır.
Doku Grubu Uyumlu Akraba Dışı Verici Bulma Olasılığı Nedir ?
• Günümüzde uluslararası kök hücre veri tabanındaki gönüllü vericilerin sayısı 20 milyon kişiyi aşmıştır. Bir kişinin HLA tam uyumlu akraba olmayan bir verici bulabilme şansı % 10-70 arasında değişmektedir. Etnik bir azınlığa mensup bir kişinin uygun vericisi bulabilmesi ise % 10’dan azdır. • Akraba dışı gönüllü verici bulma şansı etnik özelliklere ve HLA gruplarının sıklığına göre değişkenlik göstermektedir. Bu bağlamda, her etnik gruba ait kemik iliği bankaları ayrı bir önem arz etmektedir. Çünkü kendi etnik grubundan doku grubu uyumlu verici bulma şansı artmaktadır. • Uygun vericinin bulunması belirli bir de zaman almaktadır. Bu süre yaklaşık 2-9 ay arasında değişmektedir. Bu süre bazı hastalar için beklenemeyecek kadar uzun olabilmektedir. Bu nedenle her toplum kendi bankasını oluşturmalıdır.
En Uygun Verici Kim? Bunun İçin Diğer Kriterler Nelerdir ?
Verici olmadan önce adaylar sağlık kontrolünden geçirilir. Genel sağlık durumu uygun ise HLA dediğimiz doku grubu tayini yapılır. Birden fazla doku grubu uygun verici bulunur ise vericinin diğer özelliklerine bakıyoruz. Yaşı daha küçük olan, ABO kan grubu uyumlu olan, erkek, sitomegalovirus (CMV) infeksiyonu geçirmemiş (negatif) vericileri tercih ediyoruz. Ancak önceliğimiz HLA doku grubu uyumluluğudur.
Doku Grubu Uyumu Nedir ?
• Teknolojik olarak çok gelişmiş moleküler yöntemlerle DNA düzeyinde HLA tiplemesi yapılmalıdır. Doku grubu tam uyumlu denildiğinde HLA-A, B, Cw, DR ve DQ tiplerinin tam uyumlu olması kast edilmektedir. Aile içinde 6/6 uyum (HLA-A, B ve DR) akraba dışında ise 8/8 veya 10/10 (HLA-A, B, C, DR ve DQ) uyumu tam uyumlu olarak adlandırılmaktadır. • Doku grubu tam uyumluluğu önemlidir. Çünkü uyumsuzluk varlığında nakil edilen dokunun reddedilme riski ve graft versus host hastalığı denilen verilen hücrelerin alıcıdaki belirli hedef organlara saldırarak harap etmesi gibi istenmeyen durumların gelişme riski artmaktadır. Bunlar nakil başarısını kısıtlayan önemli faktörlerdir.
Doku Grubu Tam Uyumlu Kardeş Verici Yoksa Bundan Sonraki Süreç Nasıl İşler ?
• Tercih edilen HLA doku grubu uyumlu kardeş veya akrabadan nakil yapmaktır. Aksi durumda alternatif vericilerden nakil yapılması gündeme gelmelidir. Bu amaçla önce HLA uyumlu akraba dışı kemik iliği verici taraması ve kordon kanı taraması yapılır. Erişkinlerde akraba dışı verici yoksa akraba dışı kordon kanı araştırılır. Bu kaynakların hepsi tüketildiğinde alternatif kök hücre kaynağı olarak aile içi HLA uyumsuz veya haploidentik kök hücre nakilleri yapılabilir. Günümüzde bilimsel süreç bu şekilde olmalıdır. Bu sıralama nakil başarısına etki etmektedir.
Uyumsuz Nakillerin Önemi Nedir ?
• Uygun ilik bulunamadığı durumlarda ve/veya uygun donör için araştırmanın yapıldığı yaklaşık 2-4 aylık süre içerisinde olabilecek olumsuz gelişmelerin önlenebilmesi amacı ile nisbeten daha kolay elde edilebilecek kök hücre kaynağı araştırılmalıdır. Bu nedenle tekrarlama riski yüksek olan, özellikle akut lösemili hastalarda alternatif verici arayışına gidilmelidir. Bu durumda haploidentik veya doku grubu uyumsuz dediğimiz nakiller önemli bir seçenek olarak karşımızda durmaktadır. Yüksek riskli hastalar için haplotip özdeş aile içi bireyler donör olarak kabul edilmektedir. Bu durumda aile içi bireylerin ileri düzey moleküler yöntemlerle HLA doku tiplemesi yapılarak HLA özdeşliğinin araştırılması ve KIR ligand uyumsuzluğunun değerlendirilmesi gerekmektedir.
Haploidentik Nakil Nedir ?
• Doku grubu uyumlu donör sözüyle doku gruplarının tam uyumunu kastediyoruz. Haploidentik nakil ise doku grupları çok uymasa da nakil yapabilme şansımız olan donör anlamına geliyor. Böylece hastaların %90'dan fazlasına verici bulunabilmektedir. Bu bağlamda önemli bir kaynaktır.
Haploidentik (Uyumsuz) Nakil Hangi Hastalara Yapılır ?
• Uyumsuz nakiller hastalığı tekrarlayan veya tedaviye yanıt vermeyen hastalarımız için umut olabilir. • Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de bugüne kadar çok az sayıda hastaya yapılmıştır. Ankara Onkoloji Eğitim ve Araştırma Hastanesi kök hücre nakli merkezinde de yüksek riskli olup tedavisinde zamanla yarıştığımız hastalar için özel bir tedavi protokolü geliştirdik. Bu protokol çerçevesinde hastalığı tekrarlayan veya tedaviye cevap vermeyen, doku grubu uyumlu kardeş veya akraba dışı vericisi ve göbek kordon kanı olmayan hastalarımıza aile içi uyumsuz vericiden nakil yapıyoruz. Bir süredir merkezimizde takip ettiğimiz akut lösemi hastalarına uyguladığımız bu tedavinin ön sonuçlarının umut vaat ettiğini söyleyebilirim. Bu bağlamda yeni umut olarak görüyorum.
Haploidentik Nakil Sonuçları Nasıl ?
• Günümüzde haploidentik nakil sonuçları akraba dışı nakillerdeki kadar iyi. 1980’li yıllarda kısmi HLA uyumsuz nakiller denenmiş ve 1990'lı yıllara kadar haploidentik kök hücre nakillerinin başarısı sınırlı kalmıştır. Ancak, son 10 yıla sağlanan teknolojik yenilikler ve tıptaki pek çok gelişme ile günümüzde haploidentik kök hücre nakli sonuçları, akraba olmayan vericiden yapılan nakillere yakın veya eşdeğer özellikler göstermektedir. Hastalığın evresi ve lösemi tipine bağlı olarak %50'leri aşan başarı oranları bildirilmektedir.
Kimlere Haploidentik Nakil Yapılmalıdır? Kimler Fayda Görür? Her Hastaya Yapılmalı Mıdır?
• Doku grubu tam uyumlu donörü olmayan hastalar için iyi bir alternatiftir. Yüksek riskli ve acil durumlarda daha çabuk temin edilebilen bu donörlerden yararlanmak gerekebilir. Bu nakiller yüksek riskli, nitelikli işlemlerdir. Bu konuda deneyimli merkezlerde klinik araştırma ve geliştirme kapsamında yapılmalıdır. Bu kapsamda yapılır ise başarı oranlarının daha yüksek olduğunu söyleyebilirim.
Bu Nakil İle İlgili Hiç Problem Yok Mu? Şimdiye Kadar Neden Yaygınlaşmadı ?
• Bu nakiller yüksek riskli nakillerdir. Nakil sonrası istenmeyen durumlarla karşılaşma riski bu grupta daha yüksektir. En önemli dezavantajları doku reddi, graft versus host hastalığı ve enfeksiyon riskinin daha fazla olmasıdır. Ancak son yıllarda tıptaki büyük gelişmeler ile nakil öncesi ve nakil sonrası kök hücreleri belli işlemlerden geçirerek bu riskleri azaltıyoruz. İnfeksiyonlardan korunma için de çok sıkı önleyici tedbirler alıyoruz.
Kök Hücre Nakli Sonrası Süreç Nasıl İşler ?
• Kök hücre nakli, sorunların bittiği anlamına gelmiyor,''nakil sonrası da en az nakil süreci kadar önemli.” Nakil sonrasında yakın takip ve gerektiğinde acil müdahale de büyük önem taşıyor. Nakil yapılan olguların nakil ekibi tarafından uzun yıllar takip edilmesi gerekir. Bu süreçte hasta, nakil ekibi ve hastanenin ilgili diğer birimlerinin uyumu ve desteği çok önemli. Aksi takdirde bu hastalar aylar, yıllar sonra bile ciddi problemlerle karşılaşabilir. • Bu bağlamda çok yakın takip ve gerektiğinde acil müdahale çok önemlidir. Nakil ile her şeyin düzeleceği inancı da umut tacirliği olur ve bu inanış yanlıştır. Bu bağlamda nakil ekibi- hastane- hasta- hasta yakını dörtgeninde ki herkes hep beraber uzun bir yolculuğa çıkıldığının farkında olmalıdır.
Haploidentik Nakil Konusunda Geleceği Nasıl Görüyorsunuz ?
• Haploidentik kök hücre nakli yüksek riskli akut lösemilerde zaman kaybetmeden düşünülmesi gereken bir tedavi seçeneğidir. Hastaya doku grubu tam uyumlu donör bulunamaması halinde, kısmi uyumlu donörden yapılacak nakil ile herkese nakil şansı sunulmuş olacaktır. Bu şekilde kimse donörsüz kalmayacak ve yurtdışından kemik iliği bankalarından donör temin edememe riski azalmış olacaktır.
Kanserin Çaresi Kök Hücre Mi ?
• Kök hücre tedavileri kanser tedavisinde çok önemli bir umuttur. Gelişen teknoloji ve artan bilgi düzeyi parelel olarak kanser kök hücresine yönelik tedaviler, hücresel tedavi ürünleri, tümör aşıları ve hematopoetik kök hücre nakli gibi bir çok tedavi yöntemi konusunda her gün çok önemli gelişmeler olmaktadır. Gelecek kök hücreler ve genetik üzerine olacaktır. Hastalıktan ziyade hasta bazlı tedaviler gündemde olacaktır.
Kök Hücre "Kanser Dışı Hastalıklarda" Bir Gün Çözüm Olacak Mı ?
Çalışmalar bu konuda çok hızla ilerlemekte. Kanser dışı bir çok hastalık kök hücre ile tedavi edilecek. Bu bağlamda ”Kök hücre gelecek, kök hücre bir umuttur” diyorum.
Kök Hücre Nakli Hangi Hastalıkların Tedavisinde Kullanılır ?
• Başlıca akut myeloblastik lösemi (AML), akut lenfoblastik lösemi (ALL), non-Hodgkin lenfoma (NHL), Hodgkin lenfoma, multiple myeloma, myelodisplastik sendrom (MDS), kronik myelositik lösemi (KML), kronik lenfositik lösemi (KLL) tedavisinde kullanılmaktadır. • Bu kanserler dışında kemik iliği yetmezlikleri, aplastik anemi, paroksismal nocturnal hemoglobiüri (PNH), akdeniz anemisi olarak bilinen talasemiler, bağışıklık yetmezliği durumları ve kalıtsal metabolik hastalıklarda tamamen iyileşme sağlanabilir.
Kök Hücre Nakli İle Hastalıktan Tamamen Kurtulmak Mümkün Müdür ?
Evet. Kanser tedavi edilebilir bir hastalıktır. Bir taraftan kanser tedavi edilirken diğer taraftan kanseri önleyici girişimler de hayata geçirilmelidir. Güncel tedavi yöntemleri ile kan kanserlerinde uzun süreli yaşam %50'lere, lenf bezi kanserlerinde %90'lara ve kemik iliği kanserlerinde %60'lara kadar çıkmıştır. Yaşam boyu da tekrarlamayabilir.
Kök Hücre Nakli İle Mucize Diyeceğimiz İyileşme Örnekleri Var Mı ?
Mucize değil ama çok tipik olmayan davranış şekilleri görülebiliyor. Buda kanseri ilginç ve farklı kılan bir durum. Biz kanserle uğraşan hekimlerin elinde ilahi bir güç yok sadece hekimlik sanatını iyi uygulayıp gerisini seyrediyoruz. Yani elimizde sihirli bir değnek yok. Sadece bazı şeylere vesile oluyoruz diyebilirim.
Kök Hücre Nakli Hastaları İşten Elini Eteğini Çekmeli Mi ?
Hayır. Hastalarıma kanser tedavisi sürdüğü sürece kendilerini kısa süreli olarak izole etmelerini öneriyorum. Ancak tedavinin etkisi geçtikten sonra tam gün çalışmalarını ve normal yaşamlarına dönmelerini öneriyorum. Bu şekilde tedavi sürecinin daha olumlu seyrettiğini söyleyebilir
Kök Hücre Naklinde Psikolojik Destek Gerekli Mi ?
Psikolojik destek ilaç veya ışın tedavisi kadar önemli. Bu durumda hasta daha umutlu yaşamakta. Kanser tanısı sırasında ölüm duygusunu yaşayan insanlar bu şekilde dünyaya ve tedaviye daha sıkı bağlanıyor. Dünyayla psikolojik bağlarını güçlendirip o zamana kadarki çatışmalarını aşıp ilgilerini canlı tutabiliyorlar. Böylece günlük yaşamdan kopmamaları sağlanıyor. Bu süreçlerin hepsi bağışıklık sistemini güçlendirmekte, tedaviye uyumu artırmakta, tedavinin başarısını artırmakta ve sonuçta kanseri yenmekte önemli olmaktadır.
Kök Hücre Vericisi Olmak Dinen Sakıncalı Mıdır ?
Hayır. Türkiye Dinayet İşleri Başkanlığı Din İşleri Yüksek Kurulu Başkanlığının basın açıklamasında "Yetişkinin kendi bünyesinden alınan kök hücrelerle yapılan çalışmaların bir sakıncası olmadığı" ifade edilmektedir.
Dünyada Ve Ülkemizde Kök Hücre Nakilleri Hangi Aşamadadır ?
• Dünyada yılda 60.000 civarı kök hücre nakilleri yapılmaktadır. Bunların 25.000'den fazlası allojenik nakillerdir ve bunlarında yaklaşık %45-60'ı akraba dışı vericilerden yapılan nakilllerdir. • Türkiye’de en az yurt dışındaki kadar başarılı nakiller yapılmaktadır. Son 10 yıl içerisinde merkez sayısı 5-6 kat nakil sayısı ise 10 kat artış göstermiştir. Ancak gelişmiş ülkelerde milyonlara ulaşan kayıtlı gönüllü verici sayısı Türkiye’de sadece 40 binler civarındadır. Bu durum, kardeşi olmayan, diğer akrabalarından da uygun verici bulamayan hastaların tedavi şansını azaltmaktadır. Avrupa ülkelerinde akraba dışı vericilerden yapılan kemik iliği nakli oranı %50’i bulurken bu oran Türkiye’de %5 gibi düşük bir orandadır. Akraba dışı nakil sayısı henüz istenilen düzeyde değildir. Bu nedenle kök hücre ve doku bilgi bankası bir ihtiyaçtır.
Türkiye Kök Hücre Nakillerinde Başarılı Mıdır ?
Bakanlığın teşvik edici uygulamaları ile Türkiye’de son 10 yıl içinde nakil sorunu hızla arzulanan düzeylerde çözülmektedir. Gerek nakil sayısı gerek ise yatak sayısı bakımından çok büyük mesafe alınmıştır. Artık yurt dışından önemli sayıda hasta nakil olmak için Türkiyeye gelmektedir. Hatta yurt dışında kemik iliği nakli merkezleri kurulması ve nakillerin yapılması için Türkiye’de eğitimler verilmektedir.
Kök Hücre Nakli İle Tedavideki Amaçlar Nelerdir ?
Kanser tedavisinde amaç ya yaşam süresini uzatmak ya da yaşam kalitesini artırmaktır. Ancak amaç her ne olursa olsun evrensel prensip önce zarar vermemektir. Bu nedenle kök hücre nakli her hasta için tek çare değil çarelerden biridir. Her hastayı ve hastalığı ayrı düşünmek gereklidir.